#470 – Ύπνος και Εγκέφαλος – Δημήτρης Δικαίος
Δημήτρης Δικαίος – Καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διαπιστευμένος “Υπνολόγος” (Somnologist) από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Έρευνας του Ύπνου (European Sleep Research Society – ESRS) και από το Ελληνικό Υπουργείο Υγείας, Υπεύθυνος στο Εργαστήριο Ύπνου του Αιγινητείου Νοσοκομείου, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Υπνολογίας
Το επεισόδιο είναι με την υποστήριξη της elite strom.
Ο ύπνος είναι μια φυσιολογική βιολογική λειτουργία κατά την οποία έχουμε μειωμένη αντίληψη και αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Δεν είναι σε καμία περίπτωση μια κατάσταση αδράνειας. Αντιθέτως, είναι ένα πολύ σημαντικό στάδιο επανόρθωσης, αποκατάστασης και επούλωσης του σώματος.
Με την ανακάλυψη των ταχέων οφθαλμικών κινήσεων, έγινε σαφές ότι ο ύπνος δεν αποτελεί μια ενιαία κατάσταση, αλλά ότι διακρίνεται σε δυο ποιοτικά διαφορετικές καταστάσεις: τον ύπνο REM και τον ύπνο NONREM (χωρίς ταχείες οφθαλμικές κινήσεις), που εναλλάσσονται κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Κατά τη διάρκειά του ύπνου δεν ξεκουράζεται μόνο το σώμα, αλλά κυρίως ο εγκέφαλός μας. Έχει βρεθεί πως ο ύπνος είναι μια διαδικασία που ανανεώνει τον εγκέφαλο. Η ανανέωση αυτή συμβαίνει κυρίως στη διάρκεια του ύπνου REM.
Οι ώρες ύπνου που χρειάζεται ο καθένας, προκειμένου να είναι λειτουργικός και ξεκούραστος την επόμενη ημέρα, είναι υποκειμενικό ζήτημα. Ωστόσο, δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη η αιτιολογία που συμβαίνει αυτό. Ο κίνδυνος ενέχει σε περιπτώσεις όπου περιορίζουμε τον ύπνο μας για κοινωνικούς λόγους (εργασία, διασκέδαση, άλλες υποχρεώσεις κ.ο.κ.).
Περίπου το 30% των ενηλίκων πάσχουν από αϋπνία και σχεδόν όλοι έχουμε βιώσει ή θα βιώσουμε αϋπνία κάποια στιγμή στη ζωή μας, που μπορεί να διαρκέσει από λίγες μέρες έως εβδομάδες. Κάποια αίτια που μπορούν να τη προκαλέσουν είναι παθήσεις όπως: το άγχος, τα καρδιολογικά προβλήματα, ο χρόνιος πόνος, προβλήματα με τον θυρεοειδή, η καούρα ή το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών. Επίσης, μπορεί να οφείλεται στον τρόπο ζωής (ασταθή ωράρια ύπνου, απουσία έκθεσης στο ηλιακό φως, απουσία σωματικής άσκησης, υπερέκθεση σε οθόνες ηλεκτρονικών συσκευών πριν τον ύπνο).
Ακόμη ένα αίτιο της αϋπνίας είναι η υπνική άπνοια, δηλαδή η διαταραχή στην αναπνοή που ξυπνάει τον ασθενή, πολλές φορές, μέσα στην νύχτα. Πολύ σημαντική αιτία διαταραχής του ύπνου είναι, επίσης, η κατάθλιψη. Ένα από τα συμπτώματα της οποίας είναι οι διαταραχές στον ύπνο που μπορεί να εμφανίζονται με τη μορφή υπερβολικού ύπνου (υπερυπνία) ή αϋπνίας και καμιά φορά να εναλλάσσονται.
Ενώ τόσο η αϋπνία, όσο και η στέρηση ύπνου, συνεπάγονται έλλειψη ύπνου, πολλοί ειδικοί στην επιστήμη του ύπνου κάνουν διάκριση μεταξύ των δύο αυτών εννοιών. Η αϋπνία ορίζεται ως τη δυσκολία να κοιμηθούμε, ενώ διατίθεται ο χρόνος και η διάθεση. Από την άλλη, η έλλειψη ή στέρηση ύπνου ορίζεται ως η δυσκολία να κοιμηθούμε που οφείλεται σε κοινωνικούς λόγους ή προσωπική απόφαση.
Στην ιατρική του ύπνου, η στέρηση ύπνου ορίζεται με βάση τη διάρκεια του ύπνου και αφορά το συνολικό χρόνο που κοιμάται ένα άτομο. Στην πραγματικότητα όμως, η καλή ξεκούραση είναι κάτι παραπάνω από το πόσες ώρες κοιμάται κανείς. Ως αποτέλεσμα, οι όροι στέρηση ύπνου ή ανεπάρκεια ύπνου, χρησιμοποιούνται πιο συχνά για να περιγράψουν παράγοντες που μειώνουν την ποσότητα ή και την ποιότητα του ύπνου και εμποδίζουν ένα άτομο να ξυπνήσει ανανεωμένο.
Η χρόνια ανεπάρκεια ύπνου ή ο ανεπαρκής ύπνος μπορούν να περιγράψουν τη συνεχιζόμενη στέρηση ύπνου, καθώς και τον κακό ύπνο που συμβαίνει λόγω του κατακερματισμού του ύπνου ή άλλων διαταραχών. Ο μειωμένος ύπνος ή η στέρησή του μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ποιότητα ζωής μας. Μειώνει την παραγωγικότητα μας, επηρεάζει αρνητικά τη μνήμη, αυξάνει τη νευρικότητα και μπορεί και να αποτελέσει πηγή ατυχημάτων.
Ο εγκέφαλός μας μπορεί να επεξεργάζεται και να μαθαίνει περίπλοκες πληροφορίες, ακόμη και όταν κοιμόμαστε. Μας βοηθά, επίσης, στην ικανότητα ανάκλησης με ακρίβεια και ταχύτητα πρόσφατων πληροφοριών και γνώσεων. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, οι νευρώνες που χρησιμοποιούμε όλη την ημέρα κάνουν ανασυγκρότηση, ώστε να χρησιμοποιηθούν ξανά την επόμενη. Mε αυτόν τον τρόπο μπορούμε να σκεφτούμε πιο καθαρά, να αντιλαμβανόμαστε περισσότερο τα πράγματα γύρω μας, να απαντάμε πιο γρήγορα και να αποφεύγουμε τα λάθη.
Κατά τη διάρκεια του ύπνου, ο χώρος μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων στην πραγματικότητα διευρύνεται, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να σαρώσει τα επιβλαβή μόρια που συσσωρεύτηκαν κατά τη διάρκεια της ημέρας και να απομακρύνει όλες τις τοξίνες. Αξίζει να σημειωθεί πως απομακρύνει και όλες τις επιβλαβείς ουσίες που σχετίζονται με νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον.
Η μελέτη ύπνου είναι μία μέθοδος εξέτασης, η οποία χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της υπνικής άπνοιας και άλλων διαταραχών ύπνου. Ο ασθενής απευθύνεται σε έναν ειδικό ύπνου ή σε ένα κέντρο μελέτης ύπνου, όπου παραμένει για ολόκληρη τη νύχτα για να καταγραφεί και στη συνέχεια να μελετηθεί η αναπνευστική του λειτουργία ενόσω κοιμάται. Τα συνηθέστερα συμπτώματα που μπορεί να οδηγήσουν σε έλεγχο ύπνου είναι το ροχαλητό, η υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι πρωινοί πονοκέφαλοι, η κακή μνήμη, η έλλειψη συγκέντρωσης, τα σεξουαλικά προβλήματα και η αϋπνία.
Εργαστήρια Ύπνου: Παρέχουν δυνατότητα διάγνωσης και αντιμετώπισης του συνόλου των διαταραχών κατά τον ύπνο.
Η φάση των ονείρων είναι απαραίτητη για τη συναισθηματική ισορροπία, την μακροπρόθεσμη ή “αυτοβιογραφική” μνήμη του εγκεφάλου, καθώς και την ερμηνεία και οργάνωση των πληροφοριών που έχουν συλλεχθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Τα όνειρα είναι η βασιλική οδός για το ασυνείδητο και είτε τα θυμόμαστε, είτε όχι, ονειρευόμαστε σε κάθε ύπνο. Τα όνειρα τα βλέπουμε σε ορισμένες περιόδους του ύπνου μας, οι οποίες είναι πολύ λιγότερες στην αρχή του ύπνου και πολύ μεγαλύτερες στο τέλος του, για αυτό και πάντοτε τα θυμόμαστε εάν ξυπνήσουμε το πρωί, ενώ δεν τα θυμόμαστε, συνήθως, εάν ξυπνήσουμε στην μέση της νύχτας. Παρόλο που τα όνειρα μπορεί να συμβούν σε κάθε στάδιο, τα πιο “ζωντανά”, συνήθως, συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του ύπνου REM (ονειρικός ύπνος), επειδή τότε αυξάνεται η εγκεφαλική δραστηριότητα σε επίπεδα συγκρίσιμα με όταν είμαστε ξύπνιοι.
Quotes
- Είναι απολύτως φυσιολογικό κάποιος να μην κοιμάται καλά μερικές φορές και να κοιμάται καλά τις περισσότερες φορές. Δεν πρέπει να μας ανησυχεί εάν μια νύχτα δεν κοιμηθούμε καλά.
- Η αϋπνία οφείλεται στο ότι κάποιες νύχτες αρχίζεις να μην κοιμάσαι καλά και αυτό σε κάνει να νιώθεις πως δεν θα μπορέσεις να κοιμηθείς και τις επόμενες. Η αϋπνία είναι μία νόσος όταν εγκαθίσταται, η οποία συμβαίνει συνέχεια επειδή όταν πηγαίνεις για ύπνο, φοβάσαι πως δεν θα τα καταφέρεις. Η διαρκής ενασχόληση με αυτή είναι αυτή που επιδεινώνει την αϋπνία.
- Συνήθως, η αϋπνία ξεκινά από κάποιο ψυχοπιεστικό ή σωματικό γεγονός και στη συνέχεια ο φόβος της αϋπνίας είναι αυτός που την επιδεινώνει και μπορεί να την καταστήσει χρόνια.
- Τα δελφίνια και οι φάλαινες κοιμούνται με τον μισό εγκέφαλο. Επειδή κολυμπάνε και πρέπει να βγαίνουν να παίρνουν αναπνοές, κοιμάται το ένα ημισφαίριο για να είναι ξύπνιο το άλλο και το αντίστροφο. Είναι τα μόνα θηλαστικά που μπορούν να το κάνουν αυτό (έχουν αυτή τη δυνατότητα). Στα θηλαστικά εκτός θάλασσας, σε εμάς, επειδή ο ύπνος συνοδεύεται σε κάποια φάση του από μυϊκή παράλυση, δεν θα μπορούσαμε να κοιμόμαστε έτσι.
- Οι οκτώ ώρες που συστήνονται για έναν καλό ύπνο, δεν είναι υποχρεωτικές. Κοιμάμαι καλά, όταν νιώθω πως κοιμήθηκα καλά, όσες ώρες και αν ήταν αυτές.
- Η συχνότερη διαταραχή του ύπνου είναι η αϋπνία. Ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα είναι η έλλειψη ύπνου για λόγους κοινωνικούς ή προσωπικής απόφασης.
- Η αϋπνία ορίζεται ως τη δυσκολία να κοιμηθούμε, ενώ διατίθεται ο χρόνος και η διάθεση. Από την άλλη, η έλλειψη ύπνου ορίζεται ως η δυσκολία να κοιμηθούμε που οφείλεται σε κοινωνικούς λόγους ή προσωπική απόφαση.
- Ο ύπνος αναδιατάσσει τα μνημονικά ίχνη στον εγκέφαλο και τα κάνει πιο εύκολα αντιληπτά.
- Τα όνειρα παίζουν ρόλο στην μνήμη.
- Τα όνειρα τα βλέπουμε κατά τη διάρκεια μιας ειδικής φάσης του ύπνου, η οποία υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως.
- Εάν ξεκινήσεις κάποια ψυχοθεραπεία, μπορεί να αρχίσεις να θυμάσαι τα όνειρα. Ίσως, γιατί στην ψυχοθεραπεία έρχονται στην επιφάνεια αισθήματα που είναι αρκετά σημαντικά και στα θυμίζουν τα όνειρα.
- Όταν γνωρίζεις πως θα μιλήσεις για τα συναισθήματά σου, τα όνειρα γίνονται πιο αντιληπτά. Οπότε μιλάμε για το περιεχόμενο του ονείρου και για το έκδηλο περιεχόμενο που θυμόμαστε.
- Τα όνειρα δεν είναι προφητικά. Κάποιες προφητικές αναφορές ονείρων δικαιολογούνται βάση του υποσυνείδητου.
- Τα όνειρα σχετίζονται με τα όσα συνέβησαν την προηγούμενη μέρα και ο τρόπος που κινείται το όνειρο αποκαλύπτει κάποια πράγματα που μας δυσκολεύουν συναισθηματικά και τα παρουσιάζει με διαφορετικό τρόπο.
- Είτε θυμόμαστε τα όνειρα είτε όχι, ονειρευόμαστε σε κάθε ύπνο.
- Τα όνειρα είναι η βασιλική οδός για το ασυνείδητο.
- Ο μόνος τρόπος για να θυμηθείς τα όνειρα μετά, είναι να τα γράψεις.
- Το όνειρο συμβαίνει σε κάποιο τμήμα του εγκεφάλου που δεν εγγράφεται. Εγγράφεται η θύμηση σου της εγγραφής του ονείρου.
- Ένας καλός τρόπος για να θυμάσαι τα όνειρα σου είναι να πέσεις στο κρεβάτι σκεπτόμενος “μόλις δω όνειρο θα ξυπνήσω”.
- Κοιμόμαστε και ο άλλος μισός εγκέφαλος μένει ξύπνιος.
- Στον ύπνο έχουμε περιόδους που ερχόμαστε σε επαφή με την πραγματικότητα και ξυπνάμε και δεν τις θυμόμαστε το πρωί.
- Στην κατάθλιψη, συνήθως, ο ύπνος ελαττώνεται και μάλιστα με έναν περίεργο τρόπο. Οι ασθενείς με κατάθλιψη κοιμούνται εύκολα και ξυπνάνε μετά από λίγες ώρες, όμως δεν μπορούν να κοιμηθούν και πάλι. Η κατάθλιψη κάνει πρώιμη αφύπνιση. Υπάρχει ένα ποσοστό, περίπου 15%, της κατάθλιψης, που κάνει υπερυπνία. Αυτό το είδος κατάθλιψης (άτυπη κατάθλιψη) εντοπίζεται συχνότερα στις γυναίκες , συνήθως σχετίζεται με ορμονικά αίτια και δυστυχώς συνοδεύεται με υπερφαγία. Η άτυπη κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από υπερυπνία και υπερφαγία.
- Υπάρχει η αίσθηση πως εάν νιώθεις ότι σου λείπει ύπνος, νιώθεις άσχημα, μία αίσθηση πως δεν λειτουργείς σωστά και η αίσθηση του “να φάω να στηριχτώ” σε κάνει να τρώς περισσότερο.
- Ο καφές είναι διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος του εγκεφάλου, αλλά δεν δρα τόσο άμεσα όσο η ζάχαρη. Η ζάχαρη δρα άμεσα και σε ξυπνάει.
- Ένας άνθρωπος που δεν έχει αϋπνία, αλλά στέρηση ύπνου και δεν κοιμάται καλά, μέσα στην ημέρα μπορεί να νιώθει τον εγκέφαλό του να ¨πέφτει” και να τρώει κάτι γλυκό για να ξυπνήσει.
- Οι διαταραχές του ύπνου είναι διαταραχές όλου του 24ώρου.
- Ό,τι διαταραχή έχουμε μέσα στο 24ωρο αντανακλάται στον ύπνο και ό,τι διαταραχή έχουμε στον ύπνο αντανακλάται και στο 24ωρο.
Links και αναφορές
